لایه‌های استاندارد بام سبز به شرح زیر است:
- ساختار سقف
- عایق رطوبتی
- لایه محافظ عایق
- لایه زهکش
- لایه فیلتر
- خاک (بستر کاشت)
- گیاهان
1) ساختار سقف (Roof)
سقف از جمله مهمترین قسمت‌های ساختمان است که از مقاومت لازم در برابر نیروهای وارده حاصل از لرزش، فشار عمودی و کششی برخوردار باشد تا دچار آسیب نگردد.
در بام سبز فشارهای عمودی که در محاسبات سقف لحاظ می‌گردند شامل بار مرده (وزن سقف)، بار زنده (بارهای متغییر همچون تردد، تجهیزات مستقر بر بام، خاک و گیاه بام سبز) و بار برف میباشد.
۲) عایق رطوبتی (Waterproof member)
حفاظت از سقف ساختمان‌ها در برابر رطوبت در تمام دوران، دغدغه ذهنی انسانها بوده است. زیرا نفوذ رطوبت در سقف بنا، باعث خساراتی می‌شود که باید از آن جلوگیری نمود. در ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین وجود منابع عظیم نفتی، بعد از منسوخ شدن کاهگل، از دیر باز متداول‌ترین عایق رطوبتی قیر و کونی بوده که گاهی به صورت یک لایه انعطاف‌پذیر یک میلیمتری بر روی سقف اجرا می‌شود.
پوشش‌های پیش‌ساخته می‌تواند بسیاری از مشکلات عایق‌کاری رطوبتی را حل کرد که شامل انواع زیر هستند:
– عایق رطوبتی پیش‌ساخته بر پایه قیر
– عایق رطوبتی پیش‌ساخته پلیمری
ج) عایق‌های رطوبتی غیر پیش‌ساخته پلیمری
3) لایه محافظ عایق و ضد ریشه در بام سبز (Insulation and root barrier)
با توجه به اهمیت نقش عایق در جهت حفاظت از ساختار بام و مشخصات فنی عایق‌های رطوبتی که اکثراً نرم و خاصیت کشسانی دارند، تو صیه می‌شود جهت جلوگیری از خسارت به عایق از لایه حفاظتی استفاده گردد. در صنعت ساختمان‌سازی نوع خسارت به عایق‌ها معمولاً فیزیکی و ضربه‌ای بوده و در بعضی از انواع عایق هم به دلیل خسارت ناشی از اشعه ماورای بنفش و یخبندان از این لایه محافظت می‌گردد که معمولاً از مصالح ساختمانی مانند یک لایه ملات سیمان یا موزاییک استفاده می‌شود. در اجرای بام سبز علاوه بر خسارات نامبرده، ترشحات شیمیایی و آنزیم‌های ریشه گیاهان نیز از عوامل اصلی خسارت به لایه عایق رطوبتی محسوب می‌گردد.
لایه سیمانی یا به اصطلاح پلاستر سیمان به تنهایی در دراز مدت قادر به مقاومت در برابر این آنزیم‌ها نیست. به همین دلیل می‌توان از صفحات محافظ که وزن بسیار سبکی دارند استفاده نمود. لازم به ذکر است استفاده از مصالحی همچون موزاییک هم باعث افزایش وزن و بار تحمیلی به سقف می‌شود. (جهت اطلاعات بیشتر در خصوص عایق‌های رطوبتی، اینجا را کلیک نمایید.)
4) لایه زهکش در بام سبز (Drainage and water retention)
اهمیت زهکش در بام سبز
شاید اهمیت ایزولاسیون در روف گاردن از کسی پوشیده نباشد، اما باید خاطر نشان کرد اگر اهمیت زهکشی در روف گاردن بیش از ایزولاسیون نباشد، کمتر نیست.
زهکشی در روف گاردن از دو سو دارای اهمیت است. اول برای حفظ سلامت ریشه گیاهان مورد استفاده در روف گاردن و بعد برای جمع‌آوری و هدایت آب مازاد به لوله‌های خروجی. اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ روان آب (Run-off) ﺑﺎران ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدش ﻫﻮا و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ اطراف ریشه ﻣﻲﺷﻮد.
انواع زهکش
– شن دان‌بندی شده
– لیکا
– صفحات ژئودرین
انتخاب لایه زهکش مناسب، بر اساس بیشینه جریان آبی که از طریق اطلاعات بارش به دست می‌آید، انجام می‌گیرد و از آنجایی که لایه زهکش، محیط کاشت گیاه را پشتیبانی می‌کند، مقاومت فشاری آن باید مناسب باشد. (جهت اطلاعات بیشتر در خصوص لایه زهکش و انواع آن، اینجا را کلیک نمایید.)
5) لایه فیلتردر بام سبز (Filtration)
فیلتر در بام سبز لایه‌ای است که از انتقال املاح خاک به لایه‌های پایین‌تر جلوگیری می‌کند. این لایه به واسطه قرار دادن لایه‌ای از الیاف، انجام می‌پذیرد. عدم انجام این عملیات باعث تغییر بافت خاک و مسدود شدن مسیرهای زهکشی روف گاردن می‌شود. محل قرارگیری این لایه بین خاک بستر کاشت و زهکش است.
این فیلترها پارچه‌هایی نفوذپذیر هستند که هنگام استفاده در زیر خاک توانایی جداسازی فیلترکردن و تخلیه اب را دارند. این منسوجات که بر پایه پلی‌استر و پلی‌پروپیلین و ترکیبی از سایر مواد پلیمری ساخته می‌شوند، بر اساس نوع کاربری و محل اجرا در ضخامت‌ها و تراکم‌های مختلف، در دو مدل بافت‌دار و بدون بافت تولید می‌گردند.
مهمترین خواص فیلترهای خاک شامل :
– عدم عبور ذرات خاک : حفره‌های موجود درآن باید به اندازه‌ای کوچک باشد که نگذارد ذرات ریز خاک از آن عبور کند.
– نفوذپذیری : دارای نفوذپذیری بالایی در رابطه با جریان آب داشته باشد، به طوری که فشار آب حفره‌ای به حداقل خود در طول مسیر برسد و گرادیان هیدرولیکی کاهش یابد.
– عدم گرفتگی : حفره‌ها یا روزنه‌های فیلتر خاک باید به اندازه‌ای باشد که در طول دوره بهره‌برداری و عملکرد آن توسط ذرات ریز خاک مسدود و گرفته نشود، زیرا این عامل باعث کاهش نفوذپذیری می‌گردد.
– مقاومت فشاری در برابر بارهای وارده : در هنگام نصب و در طول مدت کاری فیلتر ممکن است بارهای فشاری و دینامیکی توسط خاک‌های سنگین به صافی وارد گردد که مقاومت فیلتر در برابر این نیروها بسیار حائز اهمیت است.
– دوام: مواد متشکله فیلتر باید در برابر عوامل شیمیایی، بیولوژیک و اشعه ماوراءبنفش که ممکن است حاصل از تابیدن نور خورشید به آن میباشد، مقاومت از خود نشان دهد.
6) خاک بستر در بام سبز (Growing medium)
خاک یک جسم پویا و طبیعی است که محیط رشد و نمو گیاه است. به طور کلی خاک محل استقرار و منبع تأمین آب و مواد غذایی برای گیاهان است. علاوه بر آن اکسیژن لازم برای گیاه به وسیله خلل و فرج خاک به گیاه می‌رسد و گاز دی‌اکسیدکربن زائد به وسیله این حفرات از خاک خارج می‌گردد. پس خاک باید قادر باشد رطوبت کافی را در خود ذخیره کرده و آن را به آسانی در اختیار ریشه‌های گیاه قرار دهد، لذا خاک باید دارای دانه‌بندی مشخصی باشد.
خاک یک جسم پویا و طبیعی است که محیط رشد و نمو گیاه است. به طور کلی خاک محل استقرار و منبع تأمین آب و مواد غذایی برای گیاهان است. علاوه بر آن اکسیژن لازم برای گیاه به وسیله خلل و فرج خاک به گیاه می‌رسد و گاز دی‌اکسیدکربن زائد به وسیله این حفرات از خاک خارج می‌گردد. پس خاک باید قادر باشد رطوبت کافی را در خود ذخیره کرده و آن را به آسانی در اختیار ریشه‌های گیاه قرار دهد، لذا خاک باید دارای دانه‌بندی مشخصی باشد.
لازم است که خاک، اکسیژن و هوای کافی داشته باشد تا تنفس ریشه‌ها در آن به آسانی صورت گیرد. برای این منظور باید تهویه خاک و تبادل هوا در آن به سهولت انجام شده و ساختمان مناسبی داشته باشد. همچنین خاک باید تراکم مناسب داشته باشد، زیرا حرکت و استفرار ریشه در خاک باعث حفظ و ماندگاری بیشتر گیاه می‌گردد. پس داشتن خاک خوب به معنای داشتن گیاهانی سالم و نیاز به رسیدگی کمتر است.
بر اساس انچه گفته شدگیاهان متفاوت نیاز به خاک‌های متفاوتی دارند.
در اجرای بام سبز علاوه بر خصوصیاتی که خاک‌ها بر اساس گیاهان انتخابی در طراحی باید داشته باشند، خاک روف گاردن‌ها باید وزن مخصوص پایینی داشته باشد. همچنین باید دارای مواد غذایی کافی باشد تا هر چند سال یکبار مجبور به تعویض خاک نباشد.
در نتیجه انتخاب نوع خاک تابعی از بار تحملی سقف، نوع طراحی و گونه‌های گیاهی پیشنهادی است.
7) گیاه (Plant)
مهمترین بخش در بام سبز و همچنین تراس سبز انتخاب گیاه مناسب است، زیرا هدف اصلی از ایجاد روف گاردن ایجاد محیطی سرسبز و فرح‌بخش در بلااستفاده‌ترین بخش ساختمان است. گیاهان تنها لایه‌ای هستند که در این بخش قابل مشاهده هستند.
مهمترین بخش در بام سبز و همچنین تراس سبز انتخاب گیاه مناسب است، زیرا هدف اصلی از ایجاد روف گاردن ایجاد محیطی سرسبز و فرح‌بخش در بلااستفاده‌ترین بخش ساختمان است. گیاهان تنها لایه‌ای هستند که در این بخش قابل مشاهده هستند.
در انتخاب گیاهان دو اصل مهم می‌بایست در نظر گرفته شود : اول اصل زیبایی‌شناسی در طراحی و دوم اصول فنی و تکنیکال.
هماهنگی و هارمونی در رنگ، اندازه وسبک طراحی را می‌توان در زیباشناسی طرح خلاصه کرد، ولی اصول فنی که در انتخاب گیاهان در طراحی روف گاردن مدنظر قرار می‌گیرد، به دلیل شرایط خاص پشت بام و فضای کاشت محدود بام سبز به طور خلاصه شامل موارد زیر است:
– نور محیط کشت گیاهان در پشت بام
– نیازهای آبی گیاه و تحمل شرایط خاص اقلیمی محیط
– ریشه دوانی و عمق توسعه و گسترش ریشه گیاه
– هماهنگی با عمق و حجم عمق خاک در بستر کاشت
– تحمل گیاه به تغییرات دما بر روی بام
– نیاز گیاه به نگهداری و هرس کردن و تغذیه
– تحمل جریان‌های هوا و باد در فصول مختلف سال
و …
لحاظ‌کردن نکات فوق در انتخاب گیاه باعث می‌گردد که فضای سبزی ماندگار و پایدار با کمترین هزینه نگهداری را داشته باشیم.
